महाराष्ट्र नावाचा इतिहास:
महाराष्ट्राचा उगम कसा झाला, याबद्दल विविध मते आहेत. ऋग्वेदामध्ये महाराष्ट्राला “राष्ट्र” या नावाने संबोधले गेले आहे. सम्राट अशोकाच्या काळात याला “राष्ट्रिक” म्हणून ओळखले जाऊ लागले. चिनी प्रवासी ह्युएन-त्सांग आणि इतर प्रवाशांच्या नोंदींनुसार, नंतर “महाराष्ट्र” हा शब्द प्रचलित झाला. प्राकृत भाषेतील “महाराष्ट्री” या शब्दावरून महाराष्ट्र हे नाव पडले असण्याची शक्यता आहे.महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती
काही विद्वानांच्या मते, महाराष्ट्र म्हणजे “महान राष्ट्र” होय. तर काही जण “महाराष्ट्र” या शब्दाचा अर्थ “मर” (मृत) आणि “रट्टा” (देश) यांच्याशी जोडतात. इतरांच्या मते, “महाकांतार” (महान वने- दंडकारण्य) या शब्दाचा अपभ्रंश होऊन महाराष्ट्र हे नाव पडले आहे. त्यानुसार, “महन्त्” म्हणजे महान, त्यामुळे महाराष्ट्र म्हणजे महान लोकांचे राष्ट्र असेही समजले जाते.महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती
महाराष्ट्रातील सत्तेचा इतिहास:
महाराष्ट्राचा प्राचीन इतिहास रामायण, महाभारत इत्यादी ग्रंथांमध्ये आढळतो. इ.स.पूर्व तिसऱ्या शतकापासून महाराष्ट्राचे ऐतिहासिक उल्लेख आढळतात. महाराष्ट्रातील प्रत्येक विभागाचा राजकीय इतिहास वेगळा असला तरी सांस्कृतिक व सामाजिक इतिहास बराचसा समान आहे. प्राचीन काळात जनपद, मगध, मौर्य, सातवाहन, वाकाटक, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव यांसारख्या राजवंशांनी राज्य केले. सातवाहनांच्या काळात महाराष्ट्री प्राकृत भाषेचा विकास झाला. १३व्या शतकात अल्लाउद्दीन खिलजी आणि मुहम्मद बिन तुघलक यांनी इस्लामी सत्ता स्थापन केली. त्यानंतर विजापूरच्या बहामनी सुलतानांनी राज्य केले.महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती
१७व्या शतकात शिवाजी महाराजांनी मराठा साम्राज्य स्थापन केले. पुढे पेशव्यांनी मराठा साम्राज्य वाढवले. १७६१ साली पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईत पराभव झाल्यावर मराठा साम्राज्याची एकसंधता कमी झाली. नंतर ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने मराठ्यांचे राज्य काबीज केले. महाराष्ट्र ब्रिटिशांच्या बॉम्बे राज्याचा एक भाग झाला. १९४७ साली भारत स्वतंत्र झाल्यावर महाराष्ट्राच्या इतिहासात नवीन पर्वाचा आरंभ झाला. विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस लोकमान्य टिळक आणि महात्मा गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली स्वातंत्र्यलढा उभारला गेला.महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती
महाराष्ट्राची निर्मिती:
ऑगस्ट १५, इ.स. १९४७ रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर प्रांत आणि राज्यांच्या पुनर्रचनेत भाषावार प्रांतरचनेचा विचार प्रबल होता. महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती केंद्राच्या या निर्णयाच्या विरोधात महाराष्ट्रातील जनतेने तीव्र आंदोलन केले, ज्यात १०५ व्यक्तींनी आपल्या प्राणांचे बलिदान दिले. आचार्य अत्रे, शाहीर साबळे, सेनापती बापट, डांगे इत्यादी नेत्यांनी संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीला बळ दिले.
आचार्य अत्र्यांनी मराठा या पत्रातून आपली आग्रही भूमिका मांडली. अखेर १ मे, १९६० रोजी कोकण, मराठवाडा, पश्चिम महाराष्ट्र, दक्षिण महाराष्ट्र, उत्तर महाराष्ट्र, विदर्भ एकत्र करून सध्याच्या मराठी भाषिक महाराष्ट्राची रचना करण्यात आली. १९६० च्या दशकातील संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीने विविध भौगोलिक भागांना एकत्र आणले. परंतु बेळगांव आणि आसपासचा परिसर व गुजरातेतील डांगी बोली बोलणारा प्रदेश महाराष्ट्रात समाविष्ट झाला नाही.
महाराष्ट्राची भौगोलिक स्थिती:
महाराष्ट्र राज्य भारतीय उपखंडाच्या पश्चिम-मध्य भागात स्थित आहे. महाराष्ट्राची भौगोलिक रचना एकसारखी आहे आणि त्याचे मोठे क्षेत्र पठारी आहे, ज्याला डेक्कन किंवा दख्खन पठार म्हणतात. हा प्रदेश विविध नद्यांनी व्यापलेला आहे. महाराष्ट्राच्या पश्चिमेस अरबी समुद्राला समांतर असलेल्या सह्याद्री पर्वतरांगा आहेत, ज्यांची उंची सुमारे २१३४ मीटर (सुमारे ७,००० फूट) आहे. या पर्वतरांगांतून गोदावरी, नर्मदा आणि कृष्णा या महत्त्वाच्या नद्यांचा उगम होतो. अरबी समुद्र आणि सह्याद्री पर्वतरांगा यांच्यातील भागाला कोकण म्हणतात, ज्याची रुंदी ५०-८० कि.मी आहे. राज्याच्या उत्तरेस सातपुडा पर्वतरांगा आहेत, तर पूर्वेस भामरागड-चिरोली-गायखुरी पर्वतरांगा आहेत. महाराष्ट्रात मौसमी पाऊस पडतो आणि येथील काळी बेसाल्ट मृदा कापसाच्या लागवडीसाठी उपयुक्त आहे.महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती
महाराष्ट्रातील प्रमुख राजवंशांची आणि त्यांच्या कालखंडाची माहिती खाली दिली गेली आहे.
| राजवंश | कालखंड |
|---|---|
| मौर्य | इ.स.पू. ३२१ – इ.स.पू. १८५ |
| सातवाहन | इ.स.पू. २३० – इ.स. २२० |
| वाकाटक | इ.स. २५० – इ.स. ५५० |
| चालुक्य | इ.स. ५५० – इ.स. ७५३ |
| राष्ट्रकूट | इ.स. ७५३ – इ.स. ९८२ |
| यादव (देवगिरी) | इ.स. ११८७ – इ.स. १३१८ |
| अल्लाउद्दीन खिलजी | इ.स. १२९६ – इ.स. १३१६ |
| मुहम्मद बिन तुघलक | इ.स. १३२५ – इ.स. १३५१ |
| बहामनी सुलतान | इ.स. १३४७ – इ.स. १५२७ |
| विजापूर सुलतान | इ.स. १५२७ – इ.स. १६८६ |
| मुघल | इ.स. १५२६ – इ.स. १७०७ |
| मराठा साम्राज्य | इ.स. १६७४ – इ.स. १८१८ |
| पेशवे | इ.स. १७१३ – इ.स. १८१८ |
| हैदराबादचा निजाम | इ.स. १७२४ – इ.स. १९४८ |
| ब्रिटिश राज | इ.स. १८१८ – इ.स. १९४७ |
टीप: वर दिलेल्या कालखंडांमध्ये काही बदल असू शकतात, कारण ऐतिहासिक घटनांमध्ये विविध मतभेद असू शकतात.
अशाच नवनवीन बातम्या व माहितीसाठी आपल्या Maharashtra360.com या वेबसाईटला सबस्क्राइब करा.
1 thought on “जाणून घ्या आपण राहत असलेल्या महाराष्ट्र राज्य बद्दल माहिती..!”